Çok tartışmalı bir kişi olduğu malum. Yalnızca yazdığı Şeytan Ayetleri kitabı yüzünden değil. Ona yönelik sık yapılan tenkitlerden biri “etnik kökenini” (Hint asıllı bilindiği gibi) unutmuş olmasıdır. O denli midir değil midir bilemem, ayrıyeten benim açımdan bir kıymeti de yok fakat o bölgelerden yoldaşlarımın Pakistanlı Benazir Butto ya da Tarık Ali üzere tıpkı coğrafyadan gelmesine karşın Rüştü’yü, onlar üzere olmamakla suçlayıp, fazla “anglosaxon” bulduklarını bilirim. Malum kitabına, o çok gürültü kopardığı periyotlarda, bu tenkit çerçevesinden bakan sosyalist arkadaşlarım bunlar.
Kafasına koyanı engellemek zor
İran’da Humeyni’nin şahsen duyurduğu bir fetvayla uzun vakittir mevt dehşetiyle yaşadı Rüştü. Kelam konusu fetva kaldırıldıktan sonra bile son derece dikkatli bir ömür sürdürdüğünü duyardık.
Ama, başına vurmayı/öldürmeyi koyanı engellemek mümkün değil. New York’ta, herhalde güvenlik tedbirlerinin de alındığı bir aktiflikte, bıçaklı atağa uğrayarak ağır yaralandı Rüştü. Haberler doğruysa ağır bakımda olan muharrir bir gözünü de kaybetme tehlikesiyle karşı karşıya. Elbette lanetliyorum saldırıyı. Savunulacak bir yanı yok.
Hep oldu, daima de olacak
Salman Rüştü, çok ancak çok berbat bir geleneğin son kurbanı oldu. Şimdilik alışılmış. Yazdıkları yüzünden taarruza uğrayan sayısız müelliften biri de o. Umarım bununla atlatır. Onun kadar şanslı olmayan bazıları var ki oldukça trajik olmuştur sonları. Yalnızca yazdıkları kitaplar, görüşlerini lisana getirdikleri yazılar yüzünden hem de. Bizde Sabahattin Ali bunlardan biriydi. Yazdıklarından hoşlanmayan egemen/karanlık çevreler bir tetikçiye öldürttü onu. Aslında hiç de tertip tersi biri olmamasına karşın, devrinin en ünlü gazeteci Ahmet Emin Yalman da, dinci fanatik Hüseyin Üzmez tarafından kurşunlanmıştı. Elbette sosyalist olduğu için, olağan ki güzele gitmeyen kitapları yüzünden de öldürülmüştü Ümit Kaftancıoğlu. Çok var maalesef. Bir ülkenin bu türlü bir şeceresinin olması çok acı hakikaten.
Kolay sanılır ancak yazan biri olmak, hele kamusal alanda bir kesim görünür de olunmuşsa, tehlikede olmak demektir. Abarttığım sanılmasın lakin gazeteciler Cihan Hayırsevener Bandırma’da, Güngör Aslan da Kocaeli’nde, yazdıklarıyla rahatlarını kaçırdığı, haksız çıkar elde etmelerini engelledikleri şahıslarca katledildiler. Yalnızca yolsuzlukları yazdıkları için. Rus gazeteci Anna Politkovskaya da, Devlet Lideri Vladimir Putin’in Çeçen savaşındaki tavrını eleştirince “birileri tarafından” kurşuna tutularak öldürüldü.
Yazarları, şairleri, çizerleri her çağda, çabucak hemen her çoğrafyada ya devlet ya da fanatikler vurdular ya da öldürdüler. Olağan, gazeteciler için risk daha fazla fakat yazdıkları yüzünden şiddetin maksadı olup ömrünü kaybedenlerin sayısı tahminen de binleri bulur, tarih boyunca. Geçen yüzyılın en çarpıcı cinayetlerinden biri Avusturyalı müellif Hugo Bettauer’in katledilmesiydi örneğin. 1920, Yahudi nefretinin tepe yaptığı yıllar. Bettauer sosyalistti, yazdıklarıyla “ülke gençliğini yozlaştırdığı”, “komünist fikirleri aşıladığı” gerekçesiyle Avusturya Nazi Partisi üyesi Otto Rothstock isimli bir faşist tarafından vurularak öldürüldü. Egemenlerin kimi tavırları asla değişmiyor. Onlar için vakit durmuş üzere güya. Tıpkı bugün olduğu üzere o gün de, “Bettauer’i kültürümüzü kurtarmak için öldürdüm” diyen katili kurtardılar. Parti üyesi olacak kadar “aklı” olan naziyi mecnun gösterip, akıl hastanesine yolladılar. Herhalde “akıllanmış” olmalı ki, faşist katil iki yıl sonra hür kaldı.
Servet’ye yapılan şiddet
Okumak lütfunda bulunan varsa, Kitap Kokusu isimli kitabımda da yer verdiğim Miguel Servet’yi de analım yeri gelmişken. Protestanlığın dinsizlikle suçladığı birinci kurbandır bu bahtsız adam. Şöyle yazmışım hakkında: “Birçok kimsenin özgürlükçü, yenilikçi olduğunu sandığı Calvin, görüşlerinden dolayı Servet’yi, dine muhalif olduğu ileri sürülen kitabını bedenine asmak suretiyle ateşe attırdı. ‘Servet demir bir zincirle direğe asılır, zayıf bedenine kalın bir ip dolarlar. Vücuduyla kesici ip ortasına işkenceciler, Servet’nin bir vakitler kardeşçe görüşlerini almak için Calvin’e gönderdiği kitabı ve bu kitabın müsveddelerini koymuşlardır’ diye anlatır bunu büyük Zweig”.
The Guardian gazetesi Rüştü’ye yapılan akın sonrası tıpkı akıbete uğramış muharrirlerin bir listesini yapmış.(Bkz: Writing is dangerous: an endless list of murdered writers | Social Bites). Kimilerini paylaşayım; birçok İslam coğrafyasından maalesef. Mısırlı müellif Farag Foda, İslam düşmanı olarak görüldüğü için Haziran 1992’de Kahire’deki konutunun yakınında İslam Meclisi isimli dinci kümenin bir üyesi tarafından vurularak öldürüldü. Tekrar Mısır’da Ekim 1994’de dünyaca ünlü muharrir, Nobel ödüllü romancı Necib Mahfuz bir dinci fanatikçe boynundan bıçaklandı.
Afganistan’da, Pen Club üyesi iki muharrir Abdullah Atefi ile Dawa Khan Menapal, Taliban’ın Kabil’e girmesinden kısa mühlet sonra katledildi. Myanmar’da iki şair, Myint Myint Zin ile K Za Win cunta tarafından öldürüldü. İsmi geçen ülkede tekrar cunta tarafından en az beş müellifin öldürüldüğü belirtiliyor. The Guardian’ın listesi uzun. Bir de evvelden çete mensubu olup da sonradan çetedeki tecrübelerini anlattığı bir kitap yazan, radyo spikeri bir Türk’e de, Nedim Yaşar’a da, yer verilmiş listede. Bilmiyordum bu cinayeti, Yaşar, 2018’de Kopenhag’da (Danimarka) vurularak öldürülmüş oysaki.
Bu cinayetlerin, ister devlet eliyle ister fanatiklerce işlensin çetelesini tutmak mümkün değil. Başına öldürmeyi, vurmayı koyan bunu bir biçimde yapıyor. Aksiyonunu dayayacağı bir de “meşruiyet”i olunca saldırganın sabrı da okuyor, vakti da.
Salman Rüştü bu “sabrın” kurbanı oldu işte.